De Co-Searching stemwijzer

Wie verdient jouw stem in 2024?

In de komende verkiezingen is arbeid een van de belangrijkste en meest gevoelige thema's: terwijl we kampen met een krapte op de arbeidsmarkt, waardoor veel vacatures niet ingevuld raken, zijn er in België 500 000 langdurige zieken - het grootste aantal in Europa. De zogenaamde inactieven naar werk toeleiden is dus een cruciaal punt van een arbeidsbeleid, maar hoe pakken de verschillende partijen de problematiek aan en welke oplossingen hebben ze bedacht?

De laatste weken nam Co-Searching de programma's van alle Vlaamse partijen door. Hieronder vind je een overzicht van standpunten die betrekking hebben tot werkloosheid. Ben je geïnteresseerd om ook over andere thema's die met arbeid te maken hebben, zoals pensioen, lonen en diversiteit, een overzicht te lezen? Dan nodigen we jou uit onze tabel door te nemen. Wil je graag over deze thema's uitwisselen? Reserveer dan zeker je plek voor ons online evenement "Moet iedereen aan het werk?" van 22 mei.

De Co-Searching stemwijzer is gebaseerd op de standpunten die de partijen op hun website communiceerden en enkel daarop. We hebben ons best gedaan om informatie te verzamelen en duidelijk samen te vatten; het kan echter dat we iets gemist of fout begrepen hebben. Spot je een fout? Iets dat onvolledig is? Laat het ons zeker weten!

Vlaams Belang wil...

• dat de VDAB een centrale rol krijgt in het activeren, begeleiden en controleren van werklozen met enkel de uitbesteding van gespecialiseerde arbeidsbemiddeling.
• dat langdurig zieken een betere begeleiding krijgen, en de mogelijkheid tot gedeeltelijke herintegratie op de arbeidsmarkt.
• de werkloosheidsuitkering beperken tot twee jaar, behalve voor vijfenvijftigplussers, mantelzorgers en werklozen in opleiding voor een knelpuntberoep.

N-VA wil...

• lokale besturen de optie geven om een structurele rol op te nemen in het bereiken van niet-beroepsactieven en moeilijk tot de arbeidsmarkt te begeleiden werkzoekenden. Ze hebben een geprivilegieerd zicht op de concrete mogelijkheden van de plaatselijke arbeidsmarkt.
• dat VDAB vanaf de eerste dag werkzoekenden activeert en op maat begeleidt naar een nieuwe baan.
• dat iedereen die een werkloosheidsuitkering ontvangt, actief beschikbaar is voor de arbeidsmarkt. Vlaanderen moet de criteria voor een passende dienstbetrekking en van beschikbaarheid van werkzoekenden voor de arbeidsmarkt zelf kunnen bepalen. Deze moeten nauwgezet toegepast en gecontroleerd worden door de VDAB.
• mensen die werkaanbiedingen of opleidingen systematisch weigeren, straffen door het verlies van hun uitkering.
• werkloosheidsuitkeringen beperken in de tijd. N-VA stelt voor om de tijdsduur afhankelijk te maken van het aantal gewerkte jaren.
• hulp op maat voorzien voor mensen die toch geen werk vinden, in de sociale bijstand, met een leefloon, een aangepaste middelentoets (waarbij we de eigen woning volledig uitsluiten)
• opleiding en loopbaanbegeleiding verschuiven naar private partners; zo kan VDAB focussen op controle en sanctionering.
• langdurige werkzoekenden activeren via bijvoorbeeld tijdelijke werkervaring, budgetbegeleiding en/of gemeenschapsdienst. De gemeenschapsdienst voor langdurig werklozen verder uitbreiden naar de lokale besturen.
• de belastingvermindering voor werkloosheidsuitkeringen afschaffen voor langdurig werklozen. In de toekomst willen ze die belastingkredieten enkel toekennen indien er wel degelijk belastingen betaald worden.
• op regelmatige basis bekijken of een rechthebbende nog wel voldoet aan de voorwaarden van hun uitkering of premie. Met nieuwe technieken zoals datamining en datamatching willen ze sociale fraude actief aanpakken. Fraude door werkgevers, zorgverstrekkers, zorginstellingen, enzovoort wordt ook actief opgespoord en beteugeld.
• de pensioenrechten afbouwen voor langdurige werkzoekenden.

Open VLD wil...

• werkzoekenden activeren en niet-actieven stimuleren om (opnieuw) aan de slag te gaan.
• de werkloosheidsuitkering beperken in de tijd. De partij wil de werkloosheidsuitkering verhogen tijdens de eerste drie maanden werkloosheid; na elke drie maanden wordt de uitkering telkens een stuk verlaagd, en na twee jaar wordt de uitkering stopgezet.
• ervoor zorgen dat elke werkzoekende ten laatste na zes maanden ofwel een nieuwe job heeft ofwel op een andere manier actief is (relevante opleiding bij de VDAB of een erkende opleidingsverstrekker of in een traject zitten van tijdelijke werkervaring of wijkwerken).
• werkzoekenden beter toeleiden naar knelpuntberoepen door een ruim aanbod aan opleidingen te creëren om mensen bij te scholen en zo de openstaande vacatures in te vullen.
• ondernemerschap stimuleren bij werkzoekenden. Werklozen die kiezen voor een zelfstandige activiteit kunnen zich daar tijdens hun werkloosheidstraject beter op voorbereiden.
• de VDAB moderniseren om mensen meer op maat te begeleiden. De partij wil de re-integratietrajecten versterken en meer interactieve samenwerking tussen de verschillende artsen om alle langdurig zieken een persoonlijke begeleiding op maat van hun gezondheidssituatie te geven. De focus moet liggen op datgene wat iemand nog kan in plaats van op wat iemand niet meer kan.
• een informatiemoment verplichten met de arbeidsarts na vier weken arbeidsongeschiktheid wanneer de gezondheid van de werknemer dit toelaat. We verhogen de sancties voor wie niet wil meewerken. Wie te weinig inspanningen levert, riskeert hun uitkering te verliezen. Ziekenfondsen die niet meewerken, verliezen de terugbetaling van de administratiekosten. Bedrijven die bovenmaatse uitval hebben, betalen een bijdrage.
• OCMW's financieel responsabiliseren voor de uitstroom van leefloners naar werk.

CD&V wil...

• meer regionaal maatwerk voor een nabije arbeidsmarkt: er moeten in elke regio voldoende bereikbare jobs zijn, en de bevoegdheden moeten zo dicht mogelijk bij de realiteit van zelfstandigen, werknemers, ondernemers en werklozen liggen. Het federale niveau kan niet altijd de gepaste antwoorden geven op de verschillende vragen vanuit de verschillende deelstaten en lokale besturen.
• de werkloosheidsuitkering hervormen door ze te vereenvoudigen, sociaal rechtvaardiger en meer activerend te maken. CD&V wil de werkloosheidsuitkering optrekken gedurende de eerste periode, om dan de degressiviteit te versterken. Ze beperken de werkloosheidsuitkering in de tijd tot drie jaar.
• een betere waardering van opleidingen voor knelpuntberoepen.

Groen wil...

• dat vacatures eerst intern worden opengesteld zodat mensen die onvrijwillig deeltijds werken makkelijker doorstromen naar voltijdse contracten.
• overmatig gebruik van opeenvolgende tijdelijke contracten en dagcontracten tegengaan.
• investeren in de diensten voor arbeidsbemiddeling (VDAB en ACTIRIS), die een cruciale rol spelen voor onze arbeidsmarkt en economie.
• dat de VDAB werkgevers helpt bij het uitschrijven van vacatures. Zo krijgen ook werkzoekenden die nog niet 100% aan de functievereisten voldoen een kans, met de nodige begeleiding of bijscholing.
• van 50.000 naar 100.000 jobs in de sociale economie. Sociale tewerkstelling levert menselijk, maatschappelijk én economisch op.
• ook onbetaald werk waarderen. Werken in het huishouden, zorgen voor kinderen, vrijwilligerswerk, mantelzorg: ook dat houdt onze economie en onze samenleving draaiende.
• geen sterkere degressiviteit, beperking in de tijd of verplichte gemeenschapsdienst bij werkloosheidsuitkeringen. De praktijk laat zien dat dit de werkloosheid niet vermindert en mensen sneller in armoede doet belanden.
• de “bekwaamheidsbriefje” introduceren voor langdurige ziekte, waarop de dokter aangeeft wat je wél nog kan. Werknemers die dreigen uit te vallen krijgen het recht om aangepast werk te doen op een financieel haalbare manier.

Vooruit wil...

• dat VDAB na 4 maanden een aanbod doet dat gericht is op heroriëntering via opleiding en/of werkplekleren. Werkzoekenden moeten bereid zijn zich te heroriënteren.
• dat VDAB werkzoekenden ondersteunt om binnen de 2 weken een geanonimiseerd CV op te stellen, minstens 1 begeleidingsgesprek/maand voorziet en minstens 2 gepaste sollicitatie-opdrachten/maand. Werkzoekenden moeten minimaal 2x/maand solliciteren en naar feedbackgesprekken met hun begeleider komen.
• het zoekgedrag van werkzoekenden minstens elke 4 maanden evalueren. Werkzoekenden die zonder geldige reden niet opdagen of weigeren om in te gaan op uitnodigingen voor een gesprek verliezen hun uitkering. Iedereen die kan werken en een uitkering krijgt, moet actief op zoek gaan naar een job.
• dat VDAB samen met de werkgever bekijkt of een knelpuntvacature die moeilijk ingevuld geraakt anders kan worden vormgegeven.
• bedrijven de mogelijkheid bieden om een partner te worden in ‘collectieve beroepsopleidingen’ waar werkzoekenden de specifieke job leren die het bedrijf nodig heeft.
• een betere datauitwisseling en samenwerking tussen arbeidsbemiddelingsdiensten om (knelpunt)vacatures beter bekend te maken in andere regio’s.
• initiatieven ondersteunen die helpen bij het uitbouwen van een beter re-integratiebeleid en bedrijven stimuleren om mensen die ziek uitvallen opnieuw aan te werven met een “werkhervattingspremie”.
• een “arbeidsparticipatietoeslag” invoeren om te vermijden dat mensen volledig uitvallen als zij nog deeltijds kunnen en willen werken.
• een sterke dienstverlening uitbouwen voor mensen met een ernstige of chronische ziekte.
• dat alle jongeren onder 30 jaar een kwalitatief aanbod van werk, een (vervolg)opleiding of een stage hebben binnen de 4 maanden nadat zij stoppen met school of werkloos worden.
• loopbaanbegeleiding opnieuw toegankelijk maken voor iedereen.
• deeltijdse activering financieel ondersteunen.
• dat mensen die na 2 jaar actief werk zoeken en nog geen passende job gevonden hebben, een basisbaan aangeboden krijgen. Een basisbaan vervult lokale maatschappelijke noden (bv. ondersteuning in scholen, zorginstellingen of kinderopvang).
• het verzet tegen de verplichte gemeenschapsdienst handhaven.

PVDA wil...

• de sancties voor zieke werknemers en zelfstandigen schrappen om de stigmatisering tegen te gaan.
• inzetten op de vrijwillige re-integratie van langdurig zieke werknemers. Ze hebben recht op een stapsgewijze werkhervatting en aangepast werk, bij voorkeur bij de eigen werkgever.
• de Terug-Naar-Werk-trajecten hervormen via de mutualiteiten en de VDAB. De trajecten moeten leiden naar vaste en goed betaalde jobs.
• de focus van de VDAB verleggen van sanctioneren naar begeleiden, door te investeren in opleiding, stages en begeleiding van werklozen in plaats van hen te straffen of te schorsen.
• investeren in de VDAB en de Brusselse en Waalse tegenhangers. Alle vacatures van heel België verzamelen in één centrale databank.
• dat overheden het goede voorbeeld geven door langdurig werklozen meer jobkansen te bieden en door sociale tewerkstellingsprojecten voor de meest kwetsbare groepen te ontwikkelen.
• investeren in toegankelijke en betaalde opleidingen en de verplichte gemeenschapsdienst voor langdurig werkzoekenden afschaffen.
• investeren in betaalbare kinderopvang en zo drempels om te werken verlagen.
• alle sociale uitkeringen welvaartsvast maken: als het gemiddelde inkomen stijgt, moeten ook de pensioenen, de werkloosheids- en andere uitkeringen volgen.
• het recht op een sociale uitkering individualiseren en sociale rechten automatisch toekennen.
• de sociale zekerheid versterken door de inkomsten via de sociale bijdragen te verzekeren.
• de sociale zekerheid herfinancieren door de invoering van een miljonairstaks en door Big Pharma te doen meebetalen via de verlaging van de prijzen van medicijnen.

Samenvatting: wat zeggen de partijen over werkloosheid?

Zonder twijfel is de werkzaamheidsgraad dé grootste uitdaging op de arbeidsmarkt in België. Er is een krapte, veel vacatures raken niet ingevuld omdat sommige profielen te moeilijk zijn om te vinden (kwestie van skills, maar ook van arbeidsomstandigheden).

Sommige partijen (Open VLD, Vooruit, N-VA) willen mensen ten alle kosten activeren: iedereen moet aan het werk zijn (of in een erkende vorming). Ze benadrukken het belang van een 'welvaartstaat'.

De werkzaamheidsgraad is hoger in Vlaanderen dan in Wallonië en in Brussel, waardoor sommige partijen (Vlaams Belang, N-VA) zo veel mogelijk willen regionaliseren. CD&V ziet dit ook als een oplossing en pleit voor meer regionaal maatwerk. PVDA wil net meer overkoepelend werken, door bijvoorbeeld een vacaturedatabank te bieden met vacatures in heel het land. Vooruit pleit ook voor een betere datauitwisseling tussen de verschillende arbeidsbemiddelingsdiensten.

Welke rol moet de VDAB spelen? Voor N-VA zouden arbeidsbemiddelingsdiensten werkzoekenden meer moeten controleren en straffen. Opvallend: ook Vooruit pleit voor sancties voor werkzoekenden die een slechte evaluatie krijgen over hun zoekgedrag. Voor PVDA en Groen moet de VDAB eerder een begeleidende rol opnemen, dan sanctionerende. Beide partijen pleiten ook voor meer investeringen in de arbeidsbemiddelingsdiensten, wat hen meer ruimte zou geven om werkzoekenden te begeleiden. Vlaams Belang, N-VA en Open VLD pleiten voor een VDAB dat meer op maat de werkzoekenden bedient, maar zonder veel concrete plannen; de prioriteit ligt bij de noden van de arbeidsmarkt (veel vacatures raken niet ingevuld) en hoe de werkzoekenden die kunnen vervullen.

De VDAB zou van Groen en Vooruit met werkgevers moeten samenwerken om vacatures toegankelijker te schrijven, meer specifiek voor jobs die moeilijk ingevuld geraken.

Vlaams Belang, N-VA, Open VLD en CD&V willen de werkloosheidsuitkering beperken in de tijd. Die partijen zetten in op extrinsieke motivatiefactoren om druk te oefenen. Er wordt steeds meer uitgegaan van het principe 'voor wat hoort wat' en een werkloosheidsuitkering wordt steeds meer een recht dat je moet verkrijgen door lang genoeg te werken. Nochtans weten we dat dit niet werkt op deze manier: de uitkering beperken in tijd duwt mensen sneller naar een leefloon en ook in armoede.

Zowel Open VLD, Groen, Vooruit en PVDA willen trajecten om langdurige zieken en langdurige werkzoekenden te herintegreren of anticiperend (deels) aan het werk te houden. Ze pleiten voor een beleid dat meer op maat is voor mensen die uitvallen, focussen op wat mensen nog kunnen en ze deeltijds laten werken. Zo'n beleid gaat bij sommigen meer om vrijwillige werkhervatting, bij anderen wordt het gepaard met een striktere opvolging van de werkzoekende én de arts(en).

Sommige partijen willen langdurige werkzoekenden verplicht activeren door basisbanen (Vooruit) of gemeeschapsdienst (N-VA); het werd echter al bewezen dat de verplichte gemeenschapsdienst niet werkt als toeleiding naar werk (eind 2023 waren er maar 5 mensen in zo'n traject).

Vooruit, Open VLD en CD&V pleiten voor een toeleiding en bijscholing van werkzoekenden in functie van de knelpuntberoepen en regionale noden; niemand vraagt zich af of de werkzoekenden zelf gelukkig zouden zijn in die jobs. Vanaf 4 à 6 maanden volgens de partijen zouden werkzoekenden bereid moeten zijn zich te heroriënteren.

Heb je vragen over de budgetaire impact van de maatregelen die de partijen in hun verkiezingsprogramma's publiceren? Het Federaal Planbureau publiceerde onlangs hun doorrekening.

In welke verkiezingen is het belangrijk te stemmen voor het thema arbeidsmarkt? 

Federale niveau (9 juni): De FOD Werkgelegenheid garandeert het evenwicht tussen werknemers en werkgevers in hun arbeidsrelatie. De FOD Werkgelegenheid waakt er ook over dat de rechten van de werknemers gerespecteerd worden in een veilige en gezonde werkomgeving. Bevoegdheid : arbeidsovereenkomsten, organisatie van de arbeid en arbeidsduur, informatie en raadpleging van de werknemers, overgang van ondernemingen. Ook de uitkering (RVA) is een federale bevoegdheid.

Gewestniveau (9 juni): Het Vlaamse Gewest is onder meer bevoegd voor het tewerkstellingsbeleid. Dat is een heel ruime bevoegdheid met onder andere de regels rond activering van werkzoekenden, arbeidsbemiddeling, beroepsopleiding, loopbaan- en dienstencheques ... De belangrijkste actor van het werkgelegenheidsbeleid is de VDAB: de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding.

Lokaal niveau (13 oktober): Iedere Vlaamse gemeente heeft een openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn, kortweg OCMW. De OCMW is bevoegd voor het uitbetalen van leeflonen, onder andere zaken.

Zit je nog met twijfels? Wil je graag zien hoe je je tegenover andere thema's positioneert? Maak gebruik van de stemtests:

• VRT Stemtest
• De Standaard Stemtest
• De Morgen Stemtest
• NWSNWSNWS Jongeren Stemtest

Aarzel niet om meerdere tests te doen en om je verder in te lezen in de programma's van alle partijen! Neem je tijd, want jouw stem bepaalt mee de wereld van morgen.

Uitwisselen over activering

Vind je dit allemaal super boeiend en wil je er graag over uitwisselen? Schrijf je dan in voor "Moet iedereen aan het werk?", ons online evenement van 22 mei waar we werkzoekenden, werkgevers en professionals van de arbeidsmarkt samenbrengen om collectief na te denken over activering. Je vindt hier alle informatie.